Ochrona sygnalistów w urzędzie. Jak przygotować urząd do wdrożenia ochrony sygnalistów?
Ochrona sygnalistów w urzędzie. Jak przygotować urząd do wdrożenia ochrony sygnalistów?
Dyrektywa obejmuje zarówno sektor publiczny, jak i prywatny, i zapewnia ochronę szerokiemu gronu potencjalnych sygnalistów, a także pomagającym im osobom fizycznym oraz innym osobom fizycznym i prawnym z nimi związanych. Oprócz określenia wspólnych minimalnych standardów dla krajowego prawa dotyczącego informowania o nieprawidłowościach, istnieją zalecenia w Dyrektywie 2019/1937 dotyczące tego, w jaki sposób przepisy krajowe mogą rozszerzyć poziom ochrony, aby zamknąć luki i zapewnić kompleksową ochronę każdemu, kto ujawnia korupcję lub inne wykroczenia.
Założenia do polskiego projektu ustawy o ochronie sygnalistów zgodnie z propozycją Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej wprowadzają szerszy zakres przedmiotowy ochrony sygnalistów;
Ustawowa definicja naruszenia nie będzie tym samym ograniczona do przypadków, gdy w danym obszarze prawa naruszenie jest regulowane wyłącznie określonym przepisem prawa unijnego.
Tego rodzaju szersze podejście uzasadnione jest względami praktycznymi, tj. czytelnością i przewidywalnością zakresu przepisów z perspektywy zgłaszającego, pracodawcy, organów publicznych i innych podmiotów stosujących prawo. Brak jest także racjonalnych przesłanek, by przyjąć, że jedynie naruszenie określonych przepisów unijnych miałoby podlegać ujawnieniu, a zgłaszający tego rodzaju naruszenie ochronie.
Wdrożenie ochrony sygnalistów w urzędach i innych podmiotach publicznych.
Wysokie ryzyko korupcji w zamówieniach publicznych oznacza dużą potencjalną utratę środków publicznych. Zgłaszanie i powstrzymanie korupcji może ujawnić naruszenia prawa i przynieść znaczne oszczędności publiczne. Sektor zamówień publicznych jest głównym elementem gospodarki. Należy uświadamiać pracownikom ich prawa jako sygnalistów do ochrony i jak zgodnie z prawem zgłaszać naruszenie wewnętrznie, zewnętrznie lub publicznie. Zwiększyłoby to prawdopodobieństwo wystąpienia ludzi, którzy byliby świadkami naruszenia przepisów, przyczyniając się w ten sposób do skuteczności systemu. Należy opracować wytyczne zarówno dla pracodawców, jak wdrożyć system ochrony sygnalistów, jak i dla pracowników, aby wiedzieć, komu mogą się zgłaszać i z jakiej ochrony mogą skorzystać jako sygnaliści.
Naruszenie prawa to działanie lub zaniechanie skutkujące naruszeniem prawa, do którego dane państwo jest zobowiązane na mocy przepisów UE. Oznacza to, że ochrona sygnalistów jest gwarantowana w przypadku zgłoszenia naruszenia w następujących 12 obszarach:
a) naruszeń przepisów w następujących dziedzinach (wymienionych szczegółowo w części I załącznika do dyrektywy 2019/1937):
– zamówienia publiczne,
– usługi, produkty i rynki finansowe,
– zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
– bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami,
– bezpieczeństwo transportu w sektorze kolejowym, drogowym, morskim i żeglugi śródlądowej,
– ochrona środowiska, począwszy od gospodarowania odpadami aż po chemikalia,
– ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe,
– bezpieczeństwo żywności i pasz,
– zdrowie i dobrostan zwierząt,
– zdrowie publiczne, w tym prawa pacjentów i kontrola wyrobów tytoniowych,
– ochrona konsumentów,
– ochrona prywatności i danych osobowych,
– bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych,
b) naruszeń mających wpływ na interesy finansowe UE,
c) naruszeń dotyczących rynku wewnętrznego, w tym naruszeń unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz naruszeń krajowych przepisów regulujących opodatkowanie osób prawnych.
W zakresie zamówień publicznych nowe przepisy mogą nie mieć zastosowania do zgłoszeń o naruszeniach prawa zamówień publicznych w zakresie obronności lub bezpieczeństwa oraz bezpieczeństwa narodowego, gdyż zazwyczaj są one regulowane przez prawo krajowe.
Wszystkie podmioty publiczne, w tym wszelkie podmioty będące własnością lub kontrolowane przez podmiot publiczny, powinny wdrożyć wewnętrzne kanały zgłoszeń dla sygnalistów.
Podmioty publiczne a ochrona sygnalistów.
Zgodnie z art. 2 ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym pod pojęciem podmiotu publicznego rozumie się:
a) jednostkę sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych,
b) inną, niż określona w lit. a, osobę prawną, utworzoną w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w lit. a, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:
- finansują ją w ponad 50% lub
- posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub
- sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
- mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego,
c) związki podmiotów o których mowa powyżej.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, zgodnie z Art. 9. [Podmioty tworzące sektor finansów publicznych] Sektor finansów publicznych tworzą:
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
2a) związki metropolitalne;
3) jednostki budżetowe;
4) samorządowe zakłady budżetowe;
5) agencje wykonawcze;
6) instytucje gospodarki budżetowej;
7) państwowe fundusze celowe;
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
9) Narodowy Fundusz Zdrowia;
10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
11) uczelnie publiczne;
12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
13) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków oraz spółek prawa handlowego.
Państwa członkowskie mogą postanowić, że kanały zgłoszeń wewnętrznych są wspólne dla gmin lub obsługiwane przez wspólne organy gminne zgodnie z prawem krajowym, pod warunkiem, że wspólne kanały wewnętrzne są odrębne i niezależne od kanałów zewnętrznych. Państwa członkowskie mogą jednak zwolnić gminy mające mniej niż 10 000 mieszkańców lub 50 pracowników.
Tożsamość sygnalisty musi być poufna i chroniona. Tożsamość lub jakiekolwiek informacje dotyczące tożsamości sygnalisty nie mogą być ujawniane nikomu poza upoważnionym personelem bez jego wyraźnej zgody. Informacje te mogą być ujawniane tylko wtedy, gdy jest to konieczne i proporcjonalne w kontekście dochodzeń prowadzonych przez organy krajowe lub postępowania sądowego. Sygnalista zostanie poinformowany z wyprzedzeniem, a ujawnienie to będzie podlegać zabezpieczeniom. Nawet jeśli tożsamość osoby zgłaszającej przypadki naruszenia zostanie odkryta, nadal mogą kwalifikować się do ochrony. Wszystkie dane osobowe sygnalisty muszą być przetwarzane zgodnie z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (RODO).
Tajemnice przedsiębiorstwa (urzędu) muszą być chronione. Tajemnic przedsiębiorstwa (urzędu) zawartych w zgłoszeniach nie należy wykorzystywać ani ujawniać do innych celów niż to, co jest konieczne w związku ze zgłoszeniami. Przypominamy o zmianie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz niektórych innych ustaw.
Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz niektórych innych ustaw.
Art. 1. W ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2018 r. poz. 419) wprowadza się następujące zmiany:
- art. 11 otrzymuje brzmienie:
"Art. 11. 1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
2. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
3. Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści.
4. Wykorzystanie lub ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i narusza obowiązek ograniczenia ich wykorzystywania lub ujawniania wynikający z ustawy, czynności prawnej lub z innego aktu albo gdy zostało dokonane przez osobę, która pozyskała te informacje, dokonując czynu nieuczciwej konkurencji.
5. Ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji także wówczas, gdy w chwili ich ujawnienia, wykorzystania lub pozyskania osoba wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć, że informacje zostały pozyskane bezpośrednio lub pośrednio od tego, kto wykorzystał lub ujawnił je w okolicznościach określonych w ust. 4.
6. Wykorzystywanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa polegające na produkowaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, a także przywozie, wywozie i przechowywaniu w tych celach towarów stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, jeżeli osoba dokonująca wskazanej czynności wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć o tym, że właściwości towarów, w tym estetyczne lub funkcjonalne, proces ich wytwarzania lub zbywania zostały w znacznym stopniu ukształtowane w następstwie czynu określonego w ust. 1, dokonanego w okolicznościach określonych w ust. 4.
7. Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji, jeżeli nastąpiło w wyniku niezależnego odkrycia lub wytworzenia albo obserwacji, badania, rozłożenia na części, testowania przedmiotu dostępnego publicznie lub posiadanego zgodnie z prawem przez osobę, która pozyskała informacje i której uprawnienie do pozyskania informacji nie było ograniczone w chwili ich pozyskania.
8. Ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji, gdy nastąpiło w celu ochrony uzasadnionego interesu chronionego prawem, w ramach korzystania ze swobody wypowiedzi lub w celu ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa dla ochrony interesu publicznego, lub gdy ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa wobec przedstawicieli pracowników w związku z pełnieniem przez nich funkcji na podstawie przepisów prawa było niezbędne dla prawidłowego wykonywania tych funkcji.";
Sygnaliści nie ponoszą odpowiedzialności w związku z pozyskaniem lub dostępem do odpowiednich informacji, pod warunkiem, że takie pozyskanie lub dostęp nie stanowiło samoistnego przestępstwa.
Jeśli sygnalista zgłosi się do organów publicznych lub mediów w sposób zgodny z prawem, zostanie zwolniony z odpowiedzialności za naruszenie wszelkich ograniczeń dotyczących ujawniania informacji nałożonych umową, np. umową o pracę, lub prawem. Jeżeli dana osoba zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń objętych zakresem niniejszej dyrektywy i spełnia warunki niniejszej dyrektywy, takie zgłoszenie lub ujawnienie publiczne uznaje się za zgodne z prawem.
